نشست پایانی همایش «ما و غرب؛ در آراء و اندیشه حضرت آیتاللهالعظمی خامنهای» برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر بابایی، مدیر گروه غرب شناسی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در این نشست گفت: تازههای غربشناسی در اندیشه رهبر معظم انقلاب را نباید صرفاً در مطالعات ایشان درباره غرب، تاریخ اروپا یا تاریخ تمدن غرب جستوجو کرد؛ بلکه این تازگیها برخاسته از دو نکتهی انحصاری در غربشناسی رهبری هستند، نکاتی که در سایر تحلیلهای غربشناسی ـ نه در ایران و نه در جهان اسلام ـ مشاهده نمیشوند.
خلاصه متن سخنرانی ایشان به شرح زیر است:
۱. تجربهی غرب در سطح رهبری
اولین ویژگی، تجربهی غرب در سطح رهبری است. این تجربه به معنای صرفِ گشتوگذار یا زیستن در کشورهای غربی نیست؛ بلکه ناظر به تجربهی ماهوی، کلان و راهبردی است. در واقع، باید در جایگاه یک رهبر قرار گرفت تا بتوان آن تجربه را رصد و تحلیل کرد. این نوع تجربه از جنس مواجههی ساختاری با غرب است، نه تجربهی فرهنگی یا زیستجهانی سطحی.
۲. قرآنبنیانی در غربشناسی
دومین ویژگی، قرآنبنیانی در تحلیل غرب است. برخلاف بسیاری از اندیشمندان داخلی و جهانی که از زاویهی اسلامی به غرب مینگرند، رهبر معظم انقلاب در هر موضع مهم دربارهی غرب، یک آیهی قرآنی را پشتوانهی مبنایی خویش قرار دادهاند. به تعبیر آکادمیک، چارچوب نظری ایشان از قرآن اخذ میشود؛ دادههای نظری نیز از دو منبع اصلی شکل میگیرند:
۱. تجربهی غرب در سطح رهبری،
۲. مطالعات گسترده دربارهی غرب.
بر اساس این دو منبع، ایشان به کشف ساحتی از غرب میرسند که در ادبیات رایج غربشناسی کمتر دیده شده است؛ آن هم ساحت روانشناختیِ مواجههی جهان اسلام با غرب.
۳. تحلیل روانشناختی غرب و تدبیر امت اسلامی
در رویکرد غربشناسی رهبری، تحلیل روانشناختی از غرب یکی از محورهای بنیادین است. این تحلیل، ابعاد معرفتی، سیاسی و اقتصادیِ مواجههی با غرب استعماری را تکمیل میکند. رهبر انقلاب در مقام نظریهپرداز این حوزه، به ابعاد روانشناختیِ مواجههی جهان اسلام با غرب توجهی ویژه دارند.
از منظر روانشناختی، سه عنصر در رفتار غرب نسبت به «دیگریِ اسلامی» قابل تشخیص است:
۱. اغوا، ۲. ارعاب، ۳. تحقیر.
غرب از یکسو ما را فریب میدهد، از سوی دیگر میترساند، و در نهایت ما را تحقیر میکند. این مثلث روانی، بنیان بسیاری از سیاستهای سلطهگرانهی غرب را تشکیل میدهد.
۴. مثال آموزشی از شبهقاره: سیاست القای ضعف
در یکی از جلسات درس غربشناسی در دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)، استادی از پاکستان که دربارهی تاریخ غربشناسی در شبهقاره سخن میگفت، نمونهای روشن از این القای ضعف را بیان کرد. وی توضیح داد که نظام آموزشی ایجادشده توسط انگلیسیها در هند و پاکستان، نمرهی قبولی را عدد ۳۳ از ۱۰۰ تعیین کرده است؛ با این پیام ضمنی که «سطح هوش شما پایین است، اگر ۳۳ بگیرید کافی است، از شما انتظار ۵۰ یا ۸۰ نداریم». این سیاست ذهنیِ القای ضعف، الگوی رفتاری دیرپای غرب در قبال دیگران است.
۵. مواجهه با مقولهی ترس؛ ما و غرب
یکی از نکات بسیار مهم در غربشناسی رهبری، مواجهه با مقولهی ترس است. اگر بخواهیم تعبیر «ما و غرب» را خلاصه کنیم، دو خطاب متقابل داریم: یک طرف میگوید «بترسید»، و طرف دیگر میگوید «نترسید».
سرنوشت واقعیِ مواجههی ما با غرب در همین نقطه روشن میشود؛ جایی که ممکن است ملتی همهی امکانات را داشته باشد اما از ترس تمکین کند، یا ملتی هیچ نداشته باشد و با نترسیدن، موقعیت برتر خود را اثبات نماید. نمونهی درسآموز آن، مقاومت مردم یمن است.
۶. معنای روانشناختیِ استضعاف در قرآن
در آیات قرآنی، واژهی استضعاف معنایی کاملاً روانشناختی دارد: القای ضعف.
مستضعفان الزاماً انسانهای ضعیف نیستند، بلکه کسانیاند که مدام تحت فشار القائاتی قرار دارند تا بپذیرند که «ضعیف» هستند.
ضعیفشدن واقعیِ جهان اسلام در گروی تمکین در برابر این القائات است؛ اگر این تلقینها را بپذیریم، ضعیف میشویم؛ اگر نپذیریم، ضعیف نخواهیم شد—حتی اگر ظاهراً در موضع ضعف باشیم.
۷. استقامت؛ راهکار الهی مقابله با جنگ روانی غرب
آخرین نکته، راهکار الهی استقامت در برابر القائات روانی و تبلیغاتی غرب است. در ادبیات امام خمینی و رهبر انقلاب، استقامت دو کارکرد بنیادین دارد:
۱. آشکار شدن نقاط ضعف دشمن،
۲. آشکار شدن نقاط قوت خودی.
هرگاه در برابر دشمن ایستادگی نکنیم، هم ضعفهای غرب پنهان میمانند و هم قوتهای ما کشف نمیشوند. اما هنگامی که استقامت میکنیم، هم خود را میشناسیم و هم ماهیت واقعی غرب برای ما آشکار میگردد. این همان نقطهای است که تعادل معرفتی و روانی میان ما و غرب شکل میگیرد.
جمع بندی
غربشناسی در اندیشهی رهبری، بر دو ستون استوار است: تجربهی رهبری در مواجههی کلان با غرب و تفسیر قرآنبنیاد این تجربه. محصول این دو، کشف لایهی روانشناختیِ سلطهی غرب و ارائهی راهکار الهیِ استقامت در برابر آن است؛ راهکاری که ضعف دشمن را آشکار و قوت امت اسلام را تثبیت میکند.
والسلام علیکم و رحمهالله.
