13 آبان، حماسه تسخیر و تحقیر آمریکا

به گزارش روابط عمومی دانشگاه باقرالعلوم(ع)؛ حماسه آبان ماه سال ۱۳۵۸، روزی است که در تاریخ انقلاب اسلامی ایران به عنوان نقطه عطفی در مبارزه با استکبار جهانی ثبت شده است. در این روز، دانشجویان پیرو خط امام خمینی(ره) با اشغال سفارت آمریکا در تهران، صفحه‌ای جدید در تاریخ مبارزات ضد استعماری ایران گشودند. 

تسخیر لانه جاسوسی، فراتر از یک اقدام نمادین،  انعکاسی از خشم و انزجار ملت ایران از سیاست‌های مداخله‌جویانه و سلطه‌جویانه آمریکا در ایران بود؛ سیاست‌هایی که ریشه در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و حمایت از رژیم پهلوی داشت. این اقدام جسورانه،  نه تنها به افشای اسناد و مدارک محرمانه و جنایات پنهان آمریکا در ایران انجامید، بلکه به عنوان یک نماد از استقلال و خودباوری ملی ایران در برابر قدرت‌های بزرگ جهانی مطرح شد.  

تسخیر لانه جاسوسی،  اگرچه با واکنش‌های تند بین‌المللی و پیامدهای سیاسی متعددی همراه بود، اما به عنوان یک رویداد تأثیرگذار و حماسه ای بزرگ در شکل‌گیری هویت انقلابی ایران و الگویی برای جنبش‌های آزادی‌بخش در جهان به شمار می‌رود. در ادامه در گفتگو با حجت الاسلام دکتر عباسعلی مشکانی عضو هیئت علمی گروه فقه سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع) به بررسی ابعاد مختلف این حماسه‌ی تاریخی خواهیم پرداخت.

1. روز 13 آبان در گذر تاریخی انقلاب اسلامی ایران یادآور چه حماسه‌هایی است؟

13 آبان برای ما یادآور سه حادثه است، دو حادثه تلخ و یک حادثه شیرین. 13 آبان 1343 که مربوط به تبعید امام خمینی(ره) از ایران توسط آمریکایی ها به جهت مخالفت با کاپیتولاسیون است (كه به معنای حفظ امنیّت مأموران آمریكایی در ایران و مصونیّت قضایی آنها بود و حضرت امام به شدت با آن مخالفت کردند) ، و دیگری به خاک و خون کشیده شدن دانش آموزان در اعتراض به جنایات رژیم وابسته به آمریکا در ایران در 13 آبان 1357. هر چند این دو حادثه تلخ بودند اما 13 آبان 1358 مربوط به حماسه تسخیر لانه جاسوسی و شیطانی آمریکا توسط دانشجویان خط امام(ره) حماسه و حادثه‌ای شیرین برای امتی بود که استقلال و خودباوری خود را به جهانیان ثابت کرده بودند. از قضا در هر سه حادثه یک طرف آمریکای جنایتکار و مزدورانش و در طرف دیگر ملت مظلوم و ستمدیده ایران قرار دارند.

2. سابقه دشمنی آمریکای خونخوار و مستکبر با ملت ایران از چه زمانی بوده است؟ آیا تسخیر لانه جاسوسی آغاز این دشمنی است؟

گاهی اینگونه جلوه داده می شود که دشمنی آمریکا با ملت ایران ناشی از تسخیر لانه جاسوسی است، در حالی که قضیه عکس است و تسخیر لانه جاسوسی نتیجه دشمنی دیرینه آمریکا با ملت ایران است. دشمنی آمریکا با ملت ایران حداقل به قبل از 28 مرداد 1332 بر می گردد، زمانی که آمریکا در ایران علیرغم میل ملت، کودتا کرد و حکومت دکتر مصدق را سرنگون و شاه فراری را دوباره به کشور برگرداند. آغاز رسمی دشمنی از آن زمان بوده و شروع دشمنی هم از طرف آمریکا بود. در آن زمان آمریکا برای در اختیار گرفتن ایران و منابع ایران تلاش کرد رژیم پهلوی، که با فشار ملت ایران از صحنه گریخته بود، را دوباره بر سر کار بیاورد و این کار را از طریق کودتا علیه دولت وقت ایران انجام داد. از آن زمان جنایات آمریکا علیه ملت ایران شروع شد و تاکنون هم ادامه دارد. پس این تصور و ادعا که دشمنی آمریکا با ما از تسخیر لانه جاسوسی شروع شد درست نیست. 

3. چه عواملی پیش زمینه تحقق حماسه تسخیر لانه جاسوسی بود؟

دشمنی آمریکا با ملت ایران دراز مدت بود و در مبحث مربوط به سیزده آبان ها، شما علاوه بر دیگر جنایات و ظلم ها حداقل دو جنایت بزرگ از طرف آمریکایی ها را شاهد هستید. از ساعات اولیه پیروزی انقلاب هم این دشمنی ها چند ده برابر شد و توطئه چینی ها برای سرنگونی انقلاب اسلامی آغاز شد. آنها ابتدا تدارک کودتا کردند تا بتوانند حرکت مردم و انقلاب را خنثی کنند، اما به لطف خدا قضیه برملا شد و موفق نشدند. سپس با انواع طرح های رسمی و غیر رسمی تلاش کردند تا اهداف و برنامه‌هایشان را محقق کنند مثلا سنای آمریکا از همان روزهای اوّل علیه جمهوری اسلامی رسما موضع گرفت و اعلام خصومت و تحریم کرد. البته از راههای غیرعلنی و غیررسمی هم تلاش های زیادی برای براندازی کردند. بیشتر این اقدامات را هم در لانه فساد و جاسوسی خودشان که نام سفارت بر آن گذاشته بودند، انجام می دادند. آنها به وسیله عوامل و مزدورانشان در داخل کشور سعی کردند از حضور قومیّت‌های مختلف برای ایجاد اختلاف در میان ملّت استفاده کنند. مثلا در جای جای کشور، مانند خوزستان، کردستان، گنبد، آذربایجان و...تحت عناوینی نظیر: «خلق عرب»، «خلق کرد»، «خلق ترکمن» و «خلق ترک» جریان های مخالف انقلاب اسلامی به راه انداختند که الحمدلله در جملگی موارد ملت و جوانان ایران با اتحاد با یکدیگر، مشت محکمی بر دهان آمریکا زدند. 

4. بیداری جوانان و دانشجویان در این اقدام بزرگ الهام گرفته از کدام سخن امام خمینی(ره) است؟

دانشجویان خط امام،  با الهام از اعلام مواضع و سخنان امام رحمة‌الله‌علیه که در ماه‌ها و هفته‌های منتهی به سیزده آبان طلاب و دانشجویان را به هوشیاری در برابر آمریکا فرا میخواندند، در اقدامی بزرگ و بی‌نظیر، تصمیم گرفتند این لانه فساد و توطئه و دشمنی علیه ملت و انقلاب ایران را تصرف کنند و در 13 آبان 1358 تعدادی از دانشجویان به میدان آمدند و حماسه انقلاب دوم را رقم زدند. 

اینکه می گوییم این حرکت الهام گرفته از مواضع حضرت امام بود به این دلیل است که به طور مثال حضرت امام(ره) چند روز قبل از تسخیر لانه جاسوسی (10 آبان 1358) طی پیامی خطاب به طلاب، دانشجویان و جوانان فرمودند: «دشمنان ما در هر فرصت، خصوصاً در این روز از هیچ توطئه ای دست بردار نیستند و با هر وسیله ممکن می خواهند آرامش را از ملت عزیز سلب کنند. بر دانش آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با قدرت تمام حملات خود را علیه امریکا و اسرائیل گسترش داده و امریکا را وادار به استرداد این شاه مخلوع جنایتکار نمایند». حماسه تسخیر لانه جاسوسی ناشی و الهام گرفته از این دست مواضع حضرت امام(ره) بود.

5. حماسه سازان تسخیر لانه جاسوسی و تحقیر آمریکا از چه دانشگاههایی این حماسه، از سوی تعدادی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام(ره)، طراحی و اجرا شد که متشکل از دانشجویان دانشگاه‏های اصلی کشور (تهران، صنعتی شریف، امیر کبیر [پلی تکنیک]، شهید بهشتی [دانشگاه ملی] و...) بودند و از قضا اسناد کشف شده، بعد از تسخیر لانه جاسوسی هم پرده از برنامه ها و اقدامات بنیان برافکن دیگری برداشت که علاوه بر آن چیزی بود که تصور می شد. همچنین رهبر معظم انقلاب در یکی از دیدارهایشان در این زمینه اشارت خوبی دارند و میفرمایند: «بعد از آنکه جوان های ما رفتند و این مرکز را تسخیر کردند و با زحمت زیاد توانستند کاغذهایی را که خرد شده بود، مدارکی را که در کاغذخردکن ریخته شده بود، گردآوری کنند، جمع کنند، به‌هم بچسبانند و به‌صورت کتاب دربیاورند، آن‌وقت معلوم شد که چه توطئه‌هایی هم در طول این مدّت در داخل سفارت آمریکا وجود داشته. این کتابها حدود هفتاد جلد است؛ شماها خوانده‌اید اینها را؟ چرا هیچ نشانی از مضامین برگزیده‌ی این کتابها در مجموعه‌ی مدارس ما، دبیرستان‌های ما، دانشگاه‌های ما نیست؟ چرا؟ این یکی از اعتراضهای من است. وزیر جدید محترم آموزش‌وپرورش اینجا در جلسه هستند؛ چرا اینها را داخل کتابهای درسی قرار نمیدهید؟ چرا نمیگذارید نسل جوان ما، نسل جدید ما بفهمد و بداند که آمریکا با اینجا چه کرده است و چه توطئه‌هایی زیر سر داشته؟ حرکت دانشجویان برای تسخیر سفارت، واکنش به این‌همه خباثت بود که پیروزمندانه اتّفاق افتاد؛ یعنی جلوی تحرّک ابرقدرتِ پُرروی زیاده‌خواه آمریکا را در داخل کشور گرفت؛ انقلاب یعنی این (12/8/1395)

6. واکنش حضرت امام خمینی(ره) به این حماسه خودجوش چه بود؟

حضرت امام خمینی(ره) پس از حماسه نیز بارها از آن حمایت کردند. به طور مثال  در نخستین سخنرانی خود در تاریخ 14 آبان 58، یک روز پس از حماسه تسخیر لان‍ﮥ جاسوسی، ضمن تأیید اقدام دانشجویان، آمریکا را «شیطان بزرگ» نامیده و به سفارت آمریکا لقب لان‍ﮥ جاسوسی دادند. 

امام خمینی در موضع گیری بعدی خود در جمع دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان و گروه فنی اعزامی به پاکستان در تاریخ 16 / 8 / 58 طی بیاناتی مجدداً و بصورت رسمی دانشجویان را مورد تأئید قرار دادند و اشغال سفارت آمریکا را عکس العمل طبیعی ملت ایران دانستند و آن را حرکتی خودجوش و مردمی معرفی کردند.

7. چرا حضرت امام خمینی تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان را انقلاب دوم نامیدند و حتی آن را فراتر از انقلاب اول دانستند؟

در انقلاب اول (انقلاب 57) پای استبداد داخلیِ وابسته به بیگانگان از کشور قطع شده بود، استبدادی که خیمه شب بازی یک سری کشورهای استعمارگر بود و در انقلاب اول بساط این خیمه شب بازی و بازیگران آن از کشور برچیده شد، اما کماکان طراحان و حامیان این خیمه شب بازی که استعمارگران خارجی بودند در کشور حضور داشتند و مشغول توطئه و برنامه ریزی برای نابود کردن انقلاب بودند. در انقلاب دوم (حماسه تسخیر و تحقیر آمریکا)، پا و ریشه استعمارگران و استبداد خارجی هم از کشور بریده و کنده شد. و روشن است که چشم فتنه در اینجا کور شد. در انقلاب اول، شاخ و برگ زده شده بود، اما در حماسه تسخیر لانه جاسوسی، ریشه فساد کنده و از کشور بیرون انداخته شد. لذا حضرت امام خمینی(ره) بر این حماسه نام انقلاب دوم نهادند و آن را مهمتر از انقلاب اول خواندند. 

8. وجهه‌ی و قدرت آمریکا پس از حماسه 13 آبان و تحقیر آن توسط ملت ایران، دستخوش چه تغییراتی شد؟ 

به تعبیر عامیانه، آمریکای بعد از حماسه تسخیر، دیگر آن آمریکای سابق نشد و شکست بزرگی را متحمل شد، حتی اقدامات بعدی اش برای لاپوشانی این شکست او را مفتضح تر کرد، چه اقدامات سیاسی اش و چه اقدام نظامی از قبیل تلا رایکودتا و حمله نظامی. در واقع حماسه تسخیر، مقدمه تحقیر آمریکا در منطقه و جهان و تزلزل قدرت او شد. مثلا به طور مشخص برای اولین بار در دو سال پشت سر هم آمریکا دو شکست اساسی از ملت ایران خورد و این پیروزی‌ها الگویی برای ملت های دیگر جهت مقابله با استعمار آمریکا شد و آغازی بر تحقیر آمریکا و تسخیر قدرت او در جهان و مقدمه ای برای نابودی آن بود. این مهم نشانگر اهمیت حماسه تسخیر و انقلاب دوم است. 

9. نقش حماسه تسخیر لانه جاسوسی در فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی چه بود؟

در فرآیند تکاملی انقلاب اسلامی، از مراحل سه گانه «ایجاد، استقرار  و توسعه»، حماسه تسخیر لانه جاسوسی، اقدامی بنیادین و مهم در مرحله استقرار انقلاب اسلامی به شمار می رود. در واقع قطع دست اجانب از کشور و نفی سبیل کفار بر کشور اسلامی بر اساس قاعده نفی سبیل، یکی از مهمترین اقدامات در مرحله استقرار و تثبیت انقلاب اسلامی به شمار می رود. در این حماسه به مدد الهی، یکی از مهمترین و بزرگترین تهدیدات بقا و استمرار انقلاب اسلامی، یعنی آمریکا و ایادی داخلی اش (از قبیل لیبرال ها و دولت و موقت و...) دست از کشور کوتاه شد. روزها و سالهای بعد از حماسه تسخیر، خصوصاً در سالهای اخیر، اهمیت این اقدام بنیادینف برای همگان وشن تر شده است. اگر پای آمریکا از کشور قطع نشده بود، قطعا ایران و جمهوری اسلامی، اگر تاکنون داوم یافته بود هم، موقعیت کنونی را دارای نبود و مانند اثر کشورهای منطقه، کشوری وابسته و دنباله رو آمریکا بود. 

10. این واقعه در دوران پس از انقلاب و طی چند دهه اخیر چگونه بر ذهنیت و هویت فرهنگی و اجتماعی ایرانیان نقش داشته است؟

حماسه تسخیر لانه جاسوسی تاثیرات و پیامدهای مختلف ملی و بین المللی و جهانی در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... داشت، زیرا مسئله، مسئله کوچکی نبود، پای تسخیر و تحقیر ابرقدرت ادعایی جهان در میان بود و طبیعتا پیامدهای مختلفی چه در بُعد ایجابی و چه در بُعد سلبی داشت. همچنین نسبت به تاثیر این حماسه بر هویت ملی، فرهنگی و اجتماعی ایرانیان، آثار گوناگونی را می توان برشمرد، از جمله؛ تقویت هویت ملی، اعتماد به نفس ملی و خودباوری ایرانیان: این حماسه چنانکه گفته شد  مقدمه کوتاه شدن دست و پای آمریکا و همدستانش از ایران و مایه پیدا کردن حس شیرین استقلال ایران و ایرانی بعد از چند دهه از اجانب و غربی ها بود. زیرا وابستگی پهلوی ها به غرب، ایران و ایرانی و هویت ایرانی را تحقیر و خودباوری را از او سلب کرده بود، در حدی که مسئولان و نخبگان طاغوتی معتقد بودند ما در حد ساختن آفتابه و لولهنگ و آبگوشت بزباش هستیم (هنوز هم ادامه این جریان را در کشور می بینیم)، اما تسخیر لانه جاسوسی و تحقیر آمریکا، اولا سیلی محکمی بر چهره ظالم و ستمکاران عالم بود و ثانیا روحیه ظلم ستیری در ایرانیان تقویت کرد و مردم احساس کردند که می‌توانند با چالش‌ها و مشکلات به طور مؤثری مقابله کنند. 

11. حماسه تسخیر لانه جاسوسی موجب شکل گیری چه هویتی در درون ملت ایران شد؟

در واقع تغییرات ناشی از حماسه تسخیر لانه جاسوسی، موجب شکل‌گیری یک هویت ملی جدید شد که بر پایه مقاومت و مبارزه با استکبار بنا شده بود. نهادینه شدن فرهنگ مقاومت و مبارزه با استکبار یکی از آثار مهم این حماسه است و تسخیر لانه جاسوسی به عنوان نمادی از مقاومت در برابر استکبار جهانی تبدیل شده است. همچنین این موضوع در ادبیات و فرهنگ عمومی ایران بازتاب پیدا کرد و باعث شکل‌گیری فرهنگی جدید در مواجهه با قدرت‌های استکباری خارجی گردید. در نگاه دیگر افزایش حس ملی‌گرایی و وطن دوستی را نیز میتوان  از دیگر آثار این حماسه خواند زیرا تسخیر سفارت آمریکا، احساسات ضد آمریکایی و ملی‌گرایی را در میان ایرانیان تقویت کرد. این اقدام به عنوان یک واکنش به دخالت‌های تاریخی آمریکا در امور ایران، به ویژه کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، تعبیر شد. همچنین آگاهی جمعی و بیداری اسلامی از دیگر ابعاد مهم این حماسه است و تسخیر سفارت به عنوان یک نقطه عطف در بیداری اسلامی و آگاهی جمعی مردم ایران تلقی شده و این اقدام نشان‌دهنده احساس مسئولیت اسلامی و ملی در برابر تهدیدات خارجی بوده است.

12. چه درس هایی از این واقعه می توان برای نسل های آینده تهیه کرد؟

اولین مورد درس استکبارستیزی و مقابله با قلدریِ زورگویان عالم است ، اگر در مقابل استبداد خارجی و استکبار کوتاه بیاییم، همه دارائی‌های مادی و معنوی ما را به تاراج می برند. پس از حماسه تسخیر و تحقیر آمریکا، با بریده شدن پای آمریکا از ایران، ایران مسیر پیشرفت و استقلال و آزادی را به معنای واقعی کلمه در پیش گرفت. پس اولین درس لزوم پایداری در صحنه استکبارستیزی و کوتاه نیامدن در مقابل آن است. «لزوم مقاومت در برابر استکبار» مهمترین درس این حماسه است.

همچنین ضرورت مقابله با «خط سازش» و تقویت «خط مقاومت» درس دیگری است که می توان از این حماسه آموخت. خط سازش، جریانی وابسته به آمریکا از ابتدای انقلاب است که به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران عمل می کند. جریان لیبرال ها و دولت موقت که در زمان حماسه تسخیر لانه جاسوسی، بر سر کار بودند، خیلی تلاش کردند که مانع این حماسه شوند و در ادامه هم کارشکنی های زیادی در این قضیه کردند (حتی دولت موقت سر این قضیه استعفا کرد تا کشور به مرز فروپاشیبرسد) اما با تدبیرهای حضرت امام توطئه خط سازش در آنزمان در نطفه خفه شد. امروز هم باید از میدان دادن به این جریان بر حذر باشیم و در مقابل خط مقاومت را تقویت کنیم. به تعبیر حضرت امام اگر کشور دست خط سازش بیفتد، دو دستی کشور را تحویل آمریکا می دهند! باید از این خط فکری خطرناک که متاسفانه در حوزه های علمیه هم حضور و نفوذ دارند، بر حذر باشیم. در همین ایام گذشته شاهد بیانیه های سست و بی بنیادی از این جریان بودیم که رژیم کودک کش و غاصب صهیونیستی را به رسمیت شناخته بود و در رسانه های شان خط مقاومت را به باد تخریب و توهین و افترا گرفتند.   امروز هم  اگر به «جریان و خط سازش» و دنبالچه های آنها میدان دهیم تمام دستاوردهای انقلاب و «جریان و خط مقاومت» را پیش پای آمریکا و غرب نابود می‏کنند. این هم درس مهم دیگری است که از حماسه تسخیر و تحقیر آمریکا می آموزیم. 

13. در مورد حماسه تسخیر لانه جاسوسی و تحقیر آمریکا باید چه اقداماتی صورت گیرد؟

در این زمینه باید به تولیدات علمی و هنری در زمینه فرهنگ سازی تسخیر لانه جاسوسی توجه ویژه کرد، با توجه به تاکیدهای مکرر مقام معظم رهبری در زمینه وارد کردن محتوای مربوط به اسناد لانه جاسوسی در کتب درسی و نشر آنها در قالب های مختلف هنری (فیلم و ...) لازم است کاری دقیق و فنی در این زمینه انجام پذیرد. موسسات و نهادهای فرهنگی و آموزشی نقشی مهم در این زمینه دارند. تلخیص اسناد لانه جاسوسی در قالب درسنامه تاریخ انقلاب، نگارش رمان و ارائه جالب خاطرات عاملان و حاضران در قضیه و ... 

همچنین دست گرفتن روایت حادثه در عرصه بین الملل امر مهم دیگری در این زمینه است زیرا دو قصه و روایت در مورد این اقدام راهبردی وجود دارد: آمریکایی ها قضیه را این‌طور مطرح می‌کنند که آمریکا مثل همه‌ی کشورهای دیگر در داخل تهران سفارتخانه‌ای داشت و عدّه‌ای از روی بی‌تربیتی و بی‌اعتنایی به موازین بین‌المللی، ریختند و این سفارتخانه را که خانه‌ی امریکاییها بود، تسخیر کردند و دیپلمات‌ها را دستگیر نمودند. آن ها این‌طور قضیه را در دنیا منعکس می‌کنند. روشن است که این روایت، دروغ محض است. آنچه اتفاق افتاد حماسه ای بود در راستای حمایت از استقلال و امنیت کشور اسلامی و کوتاه کردن دست اجانب و خونخورانی که سالهای سال، همچون اختاپوس بر کشور و منابع آن سیطره پیدا کرده بودند و هر طور که دلشان می خواست با ملت ایران رفتار می کردند. بعد از انقلاب هم دنبال سرنگون کردن و خنثی کردن انقلاب ملت ایران بودند، انقلابی که ملت ایران برای آن خونها داده بودند و زجرها و محرومیت ها متحمل شده بودند. حماسه تسخیر، حماسه بزرگ ملت و جوانان ایران برای کوتاه کردن دست دشمن و ایادی اش از سرزمین ایران اسلامی بود. 

حماسه تسخیر لانه جاسوسی آمریکا حرکت کوچکی نبود. ما باید این جریان را به عنوان آغازینگاه تحقیر و تسخیر آمریکا در منطقه و جهان بدانیم و جلوه دهیم. ملت ایران با حماسه تسخیر، به معنای واقعی کلمه آمریکا را تحقیر کرد و بعد از این قضیه بود که ادبیات «آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند» در فرهنگ ایرانی باب شد. 

حماسه تسخیر و تحقیر آمریکا، هنر ملت ایران بود و ملت حماسی و شجاع ایران نیز سردمدار شکستن سیطره و هژمون آمریکا در منطقه و جهان هستند و «جریان و جبهه مقاومت» که امروز در سطح منطقه و بین الملل به مبارزه با مستکبرین و در راس آنها آمریکا و سگ دست آموز او، یعنی رژیم نامشروع و پلید صهیونستی، مبارزه می کند و او را چالش کشانده، از ثمرات مهم انقلاب اسلامی و حماسه هایی از قبیل حماسه تسخیر و تحقیر آمریکاست.