به گزارش روابط عمومی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، نشست هماندیشی «طلبه کنشگر و آموزش رسانهای» به مناسبت پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به همایش صدسالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم و روز جهانی ارتباطات، روز یکشنبه ۲۸ اردیبهشتماه در دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد.
حجتالاسلام سید احسان رفیعی علوی رئیس دانشگاه باقرالعلوم (علیهالسلام) در این نشست طی سخنانی به اهمیت ارتباطات و پیامهای فرهنگی رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و گفت: در برههای برای ما این دغدغه جدی مطرح بود که آیا پرداختن به پیامهای رهبر معظم انقلاب در قالب نشستها و جلسات تخصصی ضرورتی دارد و تا چه میزان میتواند در مسیر اصلاح جامعه تأثیرگذار باشد؟ اکنون با توجه به شرایط موجود و تجارب گذشته به این نتیجه رسیدهایم که روز جهانی ارتباطات فرصتی ارزشمند برای بازشناسی و تقویت جایگاه محوری این پیامهای راهبردی در عرصه نخبگانی کشور است.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم (علیهالسلام) با بیان اینکه مسئولیت اخلاقی زبان یکی از محورهای بنیادین رشد یا سقوط جوامع است، افزود: در متون دینی ما زبان بهعنوان ابزار شکلدهنده به حیات اجتماعی و تمدنی بشر همواره دارای جایگاهی محوری بوده است. برخلاف تصور رایج در منطق دینی، سکوت نقطه مقابل زبان نیست بلکه بهتان و انحراف زبانی است که بهعنوان نقیض زبان معرفی میشود. زبان همواره در جایگاه پاسخگویی اخلاقی و اجتماعی قرار دارد.
لغزش زبان نخبگان، شتابدهنده فروپاشی اجتماعی
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با تأکید بر ضرورت بازگشت به «زبان صادق، دقیق و مسئولانه» تصریح کرد: ما امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازتعریف جایگاه زبان هستیم. جامعهای که به زبان مسئول مجهز نباشد خواهناخواه در مسیر اضمحلال اخلاقی قرار میگیرد. بهویژه در فضای نخبگانی این مسئولیت دوچندان است؛ زیرا زبان نخبگان زبان مرجع است و اگر دچار لغزش شود بهجای آنکه سدی در برابر بهتان و جعل واقعیت باشد خود به تسریع در فروپاشی سرمایههای اجتماعی دامن میزند.
دکتر سیدمحمدعلی غمامی مدیر گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز در این نشست با اشاره به ابعاد مختلف جایگاه حوزه علمیه در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اظهار کرد: از منظر رهبر انقلاب حوزه علمیه صرفاً جایگاهی برای صدور احکام فقهی نیست بلکه نهادی با کارکردهای تمدنی و رسانهای نیز بهشمار میرود.
غمامی افزود: در پیام اخیر رهبر معظم انقلاب پس از تبیین نقش بنیادین فقه، تأکید ویژهای بر »بلاغ مبین» بهعنوان وظیفه حوزهها شده است. این بخش از پیام در واقع تبیین دکترین ارتباطی حوزه علمیه و تفسیر تازهای از مسئولیت تبلیغی آن در شرایط جدید فرهنگی و رسانهای کشور است.
مدیر گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: حوزه باید بداند که رساندن پیام دین تنها با بیان محتوا محقق نمیشود، بلکه نیازمند ابزار، مهارت و قدرت اقناع است. امروز طلاب باید توان گفتوگو، مواجهه منطقی با افکار عمومی و درک عمیق از فضای مجازی داشته باشند. اما متأسفانه در حوزه اقناع دینی با کمبودهای جدی مواجه هستیم.
حجت الاسلام محمد مهدی محققی مدیرعامل خبرگزاری رسا و استاد مدیریت رسانه در این هم اندیشی نخبگانی، محور سخنان خود را به «الزامات کنش حوزه در گفتمانسازی تمدن اسلامی» اختصاص داد.
این پژوهشگر و کارشناس رسانه با بیان این که بیانیه رهبر انقلاب سرآغازی درخشان برای تمدنسازی نوین اسلامی است، گفت: این بیانیه نخستین سند سیاستگذاری فرهنگی در نظام اسلامی با چشمانداز ۱۰۰ ساله است؛ این سند جایگاه حوزههای علمیه و فعالان رسانهای را در پیشبرد تمدن نوین اسلامی برجسته مینماید.
دکتر حوریه بزرگی عضو گروه ارتباطات مؤسسه شناخت در ادامه نشست با اشاره به دغدغههای مهم تبلیغی در حوزه بانوان، تأکید کرد: یکی از خلأهای جدی در عرصه کنونی تبلیغ دینی فقدان تبیین و تحقق الگوی زن کنشگر در میدان تبلیغ است؛ الگویی که باید با اندیشههای رهبر معظم انقلاب اسلامی بهویژه پیام ایشان به کنگره بینالمللی «هزاران زن شهید» همخوانی و همجهتی داشته باشد.
بزرگی با اشاره به محتوای ارزشمند این پیام، افزود: رهبر معظم انقلاب در این پیام از «زنِ مجاهد ایرانی» بهعنوان الگویی جهانی یاد کرده و او را نه صرفاً یک عنصر تابع و منفعل بلکه انسانی مسئول،دارای رسالت تاریخی، اجتماعی و معنوی معرفی مینمایند. این تعریف نگاهی کاملاً متفاوت با روایت رسانهای و سرمایهداری از زن است که اساساً زن را در چارچوب مصرفگرایی، خودنمایی و ساخت برند شخصی تبیین میکند.
تضاد دو نگاه: برند شخصی یا الگوی الهی
این پژوهشگر ارتباطات دینی تاکید کرد: در نگاه تمدن مدرن، زن بیشتر از آنکه حامل معنا باشد، حامل تصویر است. رسانهها و فضای مجازی زن را به عنوان ابزاری برای دیدهشدن، دنبالکنندهسازی و شهرت معرفی میکنند و این شهرت را مترادف با اثرگذاری میدانند. اما در منظومه فکری رهبر انقلاب اثرگذاری واقعی در گرو «الگوبودن» است نه صرفاً «مشهور بودن».
بزرگی ادامه داد: متأسفانه در برخی از الگوهایی که امروزه بهویژه در میان زنان فعال اجتماعی مطرح میشود ویژگیهای مردانهای برجسته شده است؛ در حالیکه در نگاه دینی زن با ویژگیهایی چون صبر، عاطفه، تربیتپذیری و عمق عرفانی شناخته میشود و این ویژگیها نهتنها ضعف نیست بلکه مزیت رقابتی زن در عرصه تبلیغ دینی است.
حجتالاسلام محمد پورنوروز پژوهشگر حوزه ارتباطات و رسانه نیز در این نشست با تأکید بر اینکه بسیاری از نشستها و جلسات فرهنگی صرفاً در حد گفتوگو باقی میمانند، یادآور شد که نکاتی که رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح میکنند اغلب مطالبی است که پیشتر نیز بیان شده است و آنچه اکنون بیش از هر چیز اهمیت دارد عمل و تحقق این رهنمودها از سوی دستگاههای اجرایی و فرهنگی است.
وی افزود: یکی از بزرگترین آسیبهای موجود در حوزه فرهنگی، نبود پاتولوژی دقیق است؛ یعنی برخلاف حوزه پزشکی در عرصه فرهنگ چنین رویکرد تحلیلی و علمی وجود ندارد. متأسفانه نهادهای فرهنگی ما به جای حل مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی کشور صرفاً به تولید محصول فرهنگی بسنده میکنند.
این پژوهشگر حوزه رسانه با انتقاد از سازمانهای فرهنگی موجود بیان داشت: ما امروز در شرایطی هستیم که نهادهای فرهنگی به مرور زمان تبدیل به سازمانهایی غیرپویا شدهاند که قادر به ایجاد تحول و اثرگذاری عمیق نیستند. در حقیقت نیاز امروز ما «فرانهاد» است نه فقط سازمان. به این معنا که سازوکارهای متنوع، علمی و جامعتر، توانمندتر و فراتر از ساختارهای معمول سازمانی باید شکل بگیرد تا بتواند پاسخگوی چالشهای روز باشد.
حجتالاسلام عبدالله رضایی مسئول مؤسسه رسانهای نسل سلمان در این نشست با اشاره به ضرورت تحول در ادبیات دینی و شیوههای تبلیغ معارف اسلام، تأکید کرد: مفهوم مهم “بلاغ مبین” که رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر آن تأکید دارند باید در ساختار تبلیغ دینی ما نهادینه شود؛ چرا که اساساً رسالت پیامبر(ص) نیز با همین ویژگی تعریف شده است « وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ »
وی افزود: در شرایط کنونی یکی از مهمترین مشکلات ما در حوزه تبلیغ دین فاصله گرفتن از زبان روشن، دقیق، مخاطبمحور و قابلفهم برای عموم است. این در حالی است که گفتمان رهبر معظم انقلاب نمونهای عینی از ارائه مفاهیم عمیق با بیانی روشن و مؤثر است. ما نیز باید با تأسی به این الگو از پیچیدگی بیمورد در کلام دینی و تبلیغی پرهیز کنیم و در عوض اندیشههای عمیق اسلامی را به زبان مخاطب ترجمه کنیم.
حوزه باید برای مردم تعریف شود، نه صرفاً برای خود
حجتالاسلام رضایی با انتقاد از نگاه بسته و درونگرایانه در برخی نهادهای حوزوی، بیان کرد: ما نباید حوزه را صرفاً برای خود حوزه تعریف کنیم. حوزه باید برای مردم، برای حل مسائل و پاسخ به نیازهای فکری و فرهنگی جامعه معنا پیدا کند. اگر حوزه به سمت پاسخگویی نرود به مرور دچار انزوا و کاهش تأثیرگذاری خواهد شد.
وی در ادامه گفت: ما امروز شاهد هستیم که بخشی از فاصله میان حوزه و جامعه به دلیل همین زبان تخصصی و پیچیدهای است که درک آن برای مخاطب عمومی دشوار شده است. این شکاف زبانی و فکری اگر جدی گرفته نشود میتواند به تدریج به شکاف اعتقادی تبدیل شود.
حجتالاسلام یوسفزاده از مبلغان مستقر در کشور گرجستان در ادامه نشست با اشاره به پیام مهم و تاریخی رهبر معظم انقلاب اسلامی به حوزههای علمیه این پیام را از حیث حجم، محتوا، تفسیر و عمق راهبردی کمسابقه توصیف کرد و بر لزوم تأمل جدی و بررسی محتوایی آن از سوی جامعه حوزوی تأکید نمود.
پیام اخیر رهبری، نقشهراهی برای بازتعریف جایگاه حوزه در گام دوم انقلاب
وی با اشاره به اینکه این پیام با صرف زمان قابل توجه و در فضایی از دغدغه عمیق و رصد میدانی نگاشته شده است، اظهار داشت: این پیام را نمیتوان در ردیف توصیههای کلی و متداول دانست؛ بلکه باید آن را بهمثابه یک نقشهراه و دستور کار بلندمدت برای بازتعریف جایگاه حوزههای علمیه در گام دوم انقلاب اسلامی تلقی کرد.
این مبلغ بینالمللی با یادآوری خاطرهای از دیدار دوم طلاب با رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۷ گفت: در آن دیدار بنده نیز در جمع حاضران به بیان دغدغهها و پیشنهاداتی در زمینه نقش حوزه در جامعه پرداختم. پس از پایان سخنان طلاب رهبر معظم انقلاب بدون اشاره مستقیم به نکات مطرحشده بیشتر بر آسیبهای درونی حوزه تمرکز کردند. این نوع مواجهه نشان میدهد که ایشان نگاه راهبردی و نگرانکنندهای نسبت به وضعیت فعلی حوزه دارند که اکنون در قالب این پیام جامع، تبلور یافته است.
