حجتالاسلام والمسلمین دکتر سید امیر سخاوتیان در پیشنشست علمی همایش دین، فرهنگ و فناوری، با تمرکز بر خطاهای ترجمه و ماهیت نسبیگرای هوش مصنوعی، پیامدهای آن را برای ایمان، معنویت و حکمرانی دینی تبیین کرد.
سیزدهمین پیشنشست علمی همایش بینالمللی «دین، فرهنگ و فناوری» با محوریت بررسی نسبت الهیات و هوش مصنوعی با ارائه حجتالاسلام والمسلمین دکتر سید امیر سخاوتیان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علمیه حضرت آمنه(س) برگزار شد. دبیری این نشست علمی را جناب آقای محمد پورامینی مسئول امور بین الملل دانشگاه باقرالعلوم(ع) بر عهده داشت.
چالش ترجمه؛ نقطه آغاز سوءفهم شرق و غرب
حجتالاسلام والمسلمین سخاوتیان در ابتدای سخنان خود با تأکید بر نقش تعیینکننده ترجمه در تولید معنا، «هوش مصنوعی» (Artificial Intelligence) را ترجمهای نادرست دانست و تصریح کرد: این واژه بهاشتباه به «تیزهوشی» یا حتی مفاهیم فرشتهمانند بارگذاری شده در حالی که مقصود اصلی آن «اطلاعات دسته اول ماشینی» یا «دادههای خام پردازششده» است؛ مفهومی که ریشه در حوزههای روانشناسی، ارتباطات یا حتی اطلاعات محرمانه دارد، نه عقل یا شعور انسانی.
وی با اشاره به تجربیات شخصی خود و شهید طهرانچی از شناسایی بیش از ۲۸۰ تا ۳۰۰ واژه نادرست ترجمهشده در علوم انسانی و تجربی سخن گفت و این خطاها را یکی از عوامل اصلی اختلال در فهم متقابل میان شرق و غرب دانست.
نقد ترجمههای مسئلهساز
این استاد دانشگاه، ترجمه واژه «Science» به «ساینس» را نمونهای از این انحراف دانست و تأکید کرد که معنای دقیق آن «ظنون معتبر حسی» است.
وی همچنین واژه «روانشناسی» را برگرفته از اسطورههای یونانی دانست و تصریح کرد: «سایکِه» در اصل به معنای فعل و انفعالات عاشقانه است، نه آنچه امروز بهعنوان علم روانشناسی تلقی میشود.
حجتالاسلام والمسلمین سخاوتیان در ادامه به مفهوم «سایبرنتیک» (Cybernetics) پرداخت و با رد ترجمه رایج «فضای مجازی» آن را به معنای «فضای حکمرانی» دانست؛ مفهومی که از ریشه یونانی «سکاندار کشتی» گرفته شده است.
وی بر لزوم مفهومکاوی دقیق در مواجهه با مسائل مستحدثه فقهی از جمله بحث «واقعیت» مبتنی بر شرط لا یا شرط شیء، تأکید کرد.
AI و نسبیسازی رابطه انسان و خدا
حجت الاسلام و المسلمین سخاوتیان در بخش اصلی سخنان خود به بازتعریف روابط انسان و خدا در عصر هوش مصنوعی پرداخت و AI را ابزاری ذاتاً نسبیگرا معرفی کرد که بر پایه الگوریتمهای شکگرایانه عمل میکند.
وی ادامه داد: در چنین بستری پاسخها نه بر اساس حقیقت مطلق بلکه بر مبنای ذائقه کاربر شکل میگیرند؛ خواه کاربر شیعه باشد یا سنی، مطلقگرا باشد یا نسبیگرا.
چالشهای الهیاتی هوش مصنوعی
وی از تضعیف توفیقات معنوی نسل جوان به دلیل وابستگی سایبری، رقابت پنهان هوش مصنوعی با برخی صفات الهی مانند «خلق» از طریق آواتارها و طرح مفاهیمی چون «ذهن خدا» (Mind of God) بهعنوان چالشهای جدی الهیاتی عصر AI یاد کرد.
حجت الاسلام و المسلمین سخاوتیان در جمعبندی سخنان خود با تأکید بر ضرورت مواجهه فعال و آگاهانه با پدیده هوش مصنوعی، مجموعهای از راهکارهای عملی را برای کاهش آسیبها و بهرهگیری صحیح از ظرفیتهای این فناوری ارائه داد.
وی نخست بر افزایش مستحبات و اعمال عبادی بهعنوان راهکاری مؤثر برای تقویت بُعد روحانی انسان در برابر سیطره روزافزون فضای سایبری تأکید کرد و این امر را لازمه حفظ توازن میان زیست دیجیتال و حیات معنوی دانست.
وی در ادامه، طراحی و توسعه الگوریتمهای «حقمحور» را در مقابل الگوریتمهای «ذائقهمحور» ضروری برشمرد و تصریح کرد: غلبه منطق سلیقه و ترجیح کاربر بر حقیقت، میتواند به نسبیسازی معرفت و تضعیف معیارهای ثابت اخلاقی و دینی بینجامد.
حجت الاسلام و المسلمین سخاوتیان همچنین بر لزوم تسلط نخبگان علمی و دینی بر لایههای سهگانه هوش مصنوعی تأکید کرد و شناخت ماهیت و طبیعت AI، تحلیلهای بنیادین فلسفی و فقهی و در نهایت بهینهسازی و مهندسی این فناوری را پیششرط هرگونه سیاستگذاری و حکمرانی صحیح در این حوزه دانست.
این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنان خود، به ارائه سناریوهای نهگانه مواجهه با هوش مصنوعی پرداخت و از سناریوی پیشنهادی «معده کمال» بهعنوان یکی از الگوهای مطلوب یاد کرد؛ سناریویی که در آن هوش مصنوعی نه رقیب انسان یا جایگزین امر قدسی، بلکه ابزاری در خدمت ارتقای همزمان کمال معنوی و جسمانی انسان تعریف میشود و میتواند در صورت هدایت صحیح، در مسیر رشد متوازن فرد و جامعه ایفای نقش کند.
این پیشنشست، بخشی از سلسله نشستهای علمی همایش بینالمللی «دین، فرهنگ و فناوری» است که با هدف واکاوی نسبت دین و تحولات نوین فناورانه اردیبهشتماه ۱۴۰۵ با مشارکت دانشگاههای تهران، صنعتی شریف و دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار خواهد شد.
