به گزارش خبرنگار روابط عمومی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، آیین رونمایی از فصلنامه «پژوهش‌های فقه اجتماعی» دانشگاه با حضور آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی و سایر اعضای هیأت تحریریه برگزار شد. در ابتدای این جلسه حجت الاسلام سیداحسان رفیعی علوی رئیس دانشگاه ضمن خیرمقدم گویی به میهمانان، به معرفی و تقدیر و تشکر از دست‌اندرکاران تهیه و انتشار این فصلنامه پرداخت.

آیت‌الله فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در ادامه این مراسم، به بررسی ابعاد فقه اجتماعی و اهمیت آن در متون فقهی پرداخت و اظهار داشت: معرفی یک بعد مهم فقه یعنی فقه اجتماعی، کار حوزه است؛ البته دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز جدای از حوزه نیست اما حوزه علمیه باید به‌طور جدی و مستقیم در درس‌های خارج اساتید و محققین به این بحث مهم توجه کند.

وی با ابراز تأسف از اینکه تاکنون کمتر به موضوع فقه اجتماعی پرداخته شده است، از رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) و سایر اعضای هیأت تحریریه این فصلنامه برای اهتمام به این امر، تقدیر کرد و افزود: اگر فقه اجتماعی به درستی استخراج نشود، به معنای عدم فهم فقه خواهد بود. فقهی که در مسیر فقه فردی قرار داده شده، در طول تاریخ سعی کرده است، اما واقعیت این است که به دست آوردن ابعاد بزرگ فقه اجتماعی امری ضروری است.

این استاد درس خارج فقه حوزه علمیه تأکید کرد: فقه اجتماعی موضوعش جامعه و مسائل اجتماعی است؛ بنابراین دیگر موضوعش تنها یک مکلف واحد نیست. در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) نیز به تأکید بر آیات اجتماعی در قرآن می‌پردازند که موضوع آنها فرد نیست بلکه جامعه و مجموع مسلمین است.

آیت‌الله فاضل لنکرانی با اشاره به گستره فقه اجتماعی بیان داشت: در قرآن آیات زیادی وجود دارد که به بعد اجتماعی اشاره می‌کنند. این آیات ممکن است بعد فقهی، اخلاقی یا سیاسی محض داشته باشند. این آیات باید استخراج بشود تا در آینده، کارهای علمی مفیدی انجام شود.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) فقه اجتماعی نشان‌دهنده فقه اصلی اهل بیت(ع) دانست و گفت: بدون آن، فقه فردی یک امر حاشیه‌ای خواهد بود. اگر فقه اجتماعی به میدان بیاید، برنامه‌ها و سیاست‌های دولت و وزارتخانه‌ها را به شکل دیگری تغییر خواهد داد.

وی با اشاره به اینکه هنوز فقه اجتماعی مدونی به جامعه ارائه نشده است، ادامه داد: در بحث فقه پزشکی، به ارائه نظرات در مورد وظایف دولت در الزام خانواده‌ها به غربالگری پرداختند. این مسئله نشان‌دهنده اهمیت فقه اجتماعی در ارتباط با سیاست‌گذاری‌های دولتی است.

آیت‌الله فاضل لنکرانی به صدور فتوای رهبر معظم انقلاب در خصوص منع تولید سلاح‌های کشتار جمعی اشاره کرد و از این فتوا را به عنوان یک مثال روشن از فقه اجتماعی نام برد و تصریح کرد: در دین هر چیزی که موجب فساد جامعه شود، بر اساس قرآن و روایات، حرام است. رهبری فرمودند که تولید سلاح‌هایی که موجب هلاکت نسل‌ها می‌شود، حرام است و این موضوع یک مسأله فقه اجتماعی است.

در ادامه، این استاد درس خارج حوزه علمیه یادآور شد که در تاریخ فقه هیچ فقیهی قبل از امام خمینی(ره) تعبیر صریح «دین یعنی حکومت» را نداشته است و در این باره گفت: بحث ضرورت حکومت برای مردم از زمان مرحوم علامه مطرح شده، اما مطرح نشده که دین به معنای اداره جامعه است. این بیان نشان‌دهنده این واقعیت است که اگر ادعایی داریم که دین جامعه را می‌گرداند، باید قواعد اجتماعی از طرف دین وجود داشته باشد.

آیت‌الله فاضل لنکرانی در خاتمه بیان داشت: بحث فقه اجتماعی باید زودتر از این‌ها در حوزه آغاز می‌شد و حالا نیاز است با دقت، محققین و پژوهشگران، موجی در حوزه و دانشگاه‌ها ایجاد کنند. امیدوارم که این فصلنامه بتواند موجی جدید در حرکت‌های فکری ایجاد کند و پژوهشگران را برای مطالعات عمیق در فقه اجتماعی تشویق کند.

وی همچنین تأکید کرد: ظرفیت‌های پژوهشی در فقه اجتماعی بسیار فراوان است و مجال زیادی برای تحقیق وجود دارد. ما آن‌قدر پژوهش در فقه اجتماعی داریم که در سایر رشته‌های دینی نمی‌توان پیدا کرد.

تأکید امامین انقلاب نسبت به حفظ و تثبیت جایگاه حوزوی دانشگاه باقرالعلوم(ع)

حجت الاسلام دکتر رفیعی در ادامه مراسم ضمن تشکر از آیت الله فاضل لنکرانی با اشاره به فرازهایی از بیانات ایشان، اظهار داشت: مطالبی که شما فرمودید واقعاً می‌تواند جایگاه فقه اجتماعی و ارزش فقه اجتماعی را جداً برای ما بهتر و بیشتر نشان دهد. ما کنار هم این آموزه‌ها را بررسی کردیم.

وی اشاره به جایگاه بلند مرحوم حضرت امام(ره) در دوباره زنده کردن حیات فقه اجتماعی را دقیق‌ترین نکته‌ سخنان آیت الله فاضل لنکرانی دانست و گفت: ان‌شاءالله این نکته سرلوحه دوستان و همکاران عزیز، جناب آقای خیری سردبیر محترم و اعضای محترم هیأت تحریریه که حاضر هستند در جلسه، خواهد بود.

رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به فلسفه تأسیس این دانشگاه و نگاه حضرت امام(ره) در این زمینه و دیدگاه رهبر معظم انقلاب نسبت به حفظ و تثبیت جایگاه آن در حوزه علمیه قم، بیان داشت: یکی از گزاره‌هایی که در این سی و چند سال وجود داشته این بوده که دانشگاه باقرالعلوم پیشانی آکادمیک و دانشگاهی حوزه علمیه قم باشد.

حجت الاسلام رفیعی علوی افزود: در حال حاضر بیش از یک سال است که دانشگاه علوم پزشکی ایران به دلیل تکلیف قانونی که قانون‌گذار به آن دانشگاه داده، در حوزه اخلاق پزشکی، فقه پزشکی و حقوق پزشکی، با دانشگاه باقرالعلوم(ع) مراوده علمی دارد. این رشته در واقع در حال بازطراحی است تا در فضای وزارت علوم پزشکی ایجاد شود.

وی به تکالیف قانونی که قانون‌گذار از سال ۹۷ مکلف کرده است اشاره کرد و گفت: بر این اساس تمام کلینیک‌ها، پارا کلینیک‌ها، دانشکده‌ها و دانشگاه‌های زیر نظر علوم پزشکی باید یک نفر هیأت علمی متخصص در حوزه فقه پزشکی، اخلاق پزشکی و اخلاق زیست‌فناوری داشته باشند و این را از ما می‌خواهند.

فقه اجتماعی؛ روح حاکم بر فقه

حجت‌الاسلام دکتر شمس‌الله مریجی، معاون آموزش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در این نشست ضمن بیان تجربیات خود در زمینه فقه پزشکی و اجتماعی، به ضرورت توجه به ابعاد این نوع فقه اشاره کرد و اظهار داشت: در سال 83 در زمینه فقه پزشکی ورود پیدا کردیم و به‌این منظور محضر مرحوم آیت الله  فاضل لنکرانی رسیدیم؛ ایشان فرمودند ما موضوع درصد بالایی از مسائل پزشکی را که از ما می‎پرسند نمی‌شناسیم تا بخواهیم حکم آن را بگوییم. به همین دلیل تأکید داشتند که این رشته را راه‌اندازی کنید.

وی با بیان اینکه در آن زمان دو اثر فارسی در فلسفه پزشکی داشتیم اما در زمینه فقه پزشکی اصلاً کتابی وجود نداشت، گفت: 52 طلبه پزشک درس خارج خوانده در آن زمان بود اما اکنون تعداد آنها به 172 رسیده است. ما از ابتدا خواستیم که دانش‌پژوه‌ها را از همین پزشکان بگیریم و این رشته را راه‌اندازی کنیم.

معاون آموزش دفتر تبلیغات اسلامی با تأکید بر اهمیت فقه اجتماعی گفت: فقه اجتماعی یک اصل است؛ فقه اجتماعی که مطرح شود، بقیه مباحث فقه معنا پیدا می‌کند. مرحوم علامه مصباح فرمودند روح حاکم بر فقه، اجتماعی است که اگر فعال شود، تحولی در این حوزه ایجاد خواهد کرد.

حجت‌الاسلام مریجی در پایان ابراز امیدواری کردند که با پشتیبانی از فصلنامه پژوهش‌های فقه اجتماعی، یک امر ماندگار در این حوزه شکل بگیرد و تأکید کرد: ما هم در دانشگاه مباحث فقهی را پیگیری می‌کنیم و هم در مؤسسه آموزش عالی امام رضا(ع)، بری اولین بار سطح 4، رشته فقه الحکومه را داریم اجرا می‌کنیم تا به‌اندازه خودمان تلاش کنیم که به سمت علوم ناشناخته اهل بیت(ع) برویم.

تولید علم در عرصه فقه اجتماعی نیاز به حضور جدی حوزه علمیه دارد

در پایان این مراسم حجت الاسلام دکتر حسن خیری سردبیر فصلنامه پژوهش‌های فقه اجتماعی اظهار داشت: این نشریه می‌تواند مقالات سفارشی اساتید را منتشر کند یا احیاناً مباحثی که در درس‌ها وجود دارد، منتشر کند.

وی با اشاره به اینکه پژوهش‌های فصلنامه هنوز وارد متن فقه اجتماعی نشده است، گفت: تا کنون به بررسی حواشی فقه اجتماعی پرداخته‌ایم، اما نیاز داریم که وارد متن شویم؛ قاعدتاً حواشی کفایت نمی‌کند و باید مذاکرات کافی درباره این خصوص اتفاق بیفتد.

سردبیر فصلنامه پژوهش‌های فقه اجتماعی ضمن تأکید به اهمیت این موضوع، گفت: شاید نیاز باشد که در این زمینه‌ها، گروه‌هایی با حضور افرادی که در این زمینه تخصص دارند شکل بگیرد. اندیشه‌های خودی و حتی غربی و دیگران هم باید در تحقیقات لحاظ شود تا ذهن‌شان درگیر موضوع‌شناسی‌های جدید باشد.  این پژوهشگران باید زمانی را برای مطالعات فقهی‌شان تعریف کنند و یک چشم‌اندازی برای پنج سال آینده ترسیم کنند که بتوانیم تعدادی محقق و مدرس فقه اجتماعی تربیت کنیم.

حجت الاسلام خیری افزود: این روند قاعدتاً باید در متن حوزه شکل بگیرد. درست است که دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های مشابه کمک می‌کنند، اما در نهایت، چیزی که نیاز داریم همان متن حوزه است که بتواند این کار را پیگیری کند و به سامان برساند.

گفتنی است، در پایان این مراسم با حضور اعضای هیأت تحریریه، به دست آیت الله فاضل لنکرانی از نخستین شماره منتشر شده فصلنامه «پژوهش‌های فقه اجتماعی» رونمایی شد.