دکتر رسول نوروزی: تقویت جایگاه دولتهای تمدنی از جمله ایران در پساکرونا
به گزارش روابط عمومی دانشگاه باقرالعلوم (ع)، نشست علمی برخط «تأثیر کرونا بر روابط بین الملل: مشاهدات، روندها و چشم انداز» با هماهنگی دفتر همکاریهای علمی و امور بینالملل، روز چهارشنبه 31 اردیبهشت به صورت مشترک از سوی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و دانشکده روابط بینالملل وزارت امور خارجه برگزار گردید. در این نشست آقایان: دکتر مصطفی بروجردی و دکتر سید محمدکشمیری از اساتید دانشکده روابط بین الملل و دکتر محمد ستوده و دکتر رسول نوروزی از اساتید دانشگاه باقرالعلوم(ع) به طرح مباحث خود پرداختند. بیش از 60 نفر از دانشجویان نیز در این نشست حضور داشتند.
دکتر رسول نوروزی:
الگوهای فعلی، چه مبتنی بر نظم جهانی شدن و چه الگوهای مبتنی بر دولتهای ملی هر دو ممکن است در جهان پساکرونا دستخوش تغییر شوند. اگر بخواهیم کرونا را از منظر محیطشناسی نظام بینالملل نگاه کنیم بازیگرانی که نگاه متفاوتی به این نظام داشتند امروزه تلاش دارند که نگاه و ایدههای متفاوت خود را به تأیید برسانند. بخشی از این ایده ها برای کشورهایی است که به نوعی تجدیدنظرطلب یا انقلابی هستند و در شمار کشورهایی هستند که میخواهند نظم جهانی شدن را به نوعی طرد کنند یا وابستگی های متأثر از جهانی شدن و آسیبهای ناشی از آن را نسبت به خود کاهش دهند.
در دوره پس از فروپاشی شوروی، هانتینگتون مسألهای را مطرح میکند به نام «نظم تمدنی در جهان». این نظم تمدنی تقریباً یک دهه در فضای تحلیل هانتینگتونی بود. اما از سال 2007 به بعد نوعی قرائت تمدنی از روابط بینالملل مطرح شد که امروزه در برخی کشورهای جهان طرفدار دارد و آثار زیادی در مورد آن نگاشته شده است. مفهوم جدید «دولت تمدنی» ابداع شد و ایده من در این ارائه این است که احتمالاً این ایده های جدید حکمرانی مثل دولت تمدنی در جهان پساکرونا بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. حتی برخی آثاری مینویسند به نام نظم تمدنی و در واقع تلاش دارند به این نتیجه برسند که در برخی مناطق جهان نمیتوانیم الگوهای دولت ملی و جهانی شدن را بپذیریم و ناچاریم به علت ویژگی هایی که این مناطق دارند به سراغ یک نظم جدید حرکت کنیم که خاص این مناطق است.
ما باید به چند مفهوم بنیادین توجه کنیم: مفهوم اول این است که ویروس کرونا چه بخواهیم چه نخواهیم موجد و منشأ یک بحران است و به عنوان یک متغیر بحران زا فعال شده است. وقتی یک متغیر بحران زا در نظام بینالملل فعال شود، باید ببینیم این بحران شامل کدام یک از مفاهیم میشود. معمولاً ارزش ها، منافع و در شکل حاد یک بحران، هویت ها در گیر یک بحران میشوند. به همین دلیل مفهوم کنترل در کانون مباحث دولت ها قرار میگیرد و در نظام بین الملل هم این مفهوم جدی میشود. هر کشوری هر دولتی هر بازیگری که بتواند کنترل بهتری نسبت به این بحران داشته باشد آسیب کمتری میبیند و با توجه به این که در بحث قدرت، ضعف کمتری رو تجربه میکند، رشد بیشتری رو در جایگاه خودش به دست میآورد و این تغییر جایگاه شامل کشوری مثل ایران میشود که کارنامه مطلوبی را در کنترل ویروس کرونا دارد و جایگاهش تغییر خواهد کرد.
وقتی که صحبت از کنترل میشود دو مفهوم مواجهه کوپلینگ و مدیریت در کانون قرا میگیرد. هم در مواجهه یعنی روبه رو شدن فوری با یک پدیده و هم در مدیریت، کاهش برگشت ناپذیری آن بحران بسیار مهم میشود. کنشگری دولتهای تمدنی در چین، ایران، ترکیه و مالزی به این صورت بوده که تلاش کردند آسیبهای نسبت به منافع را کاهش دهند و الگوهای جدیدی را مبتنی بر ارزشهای این دولتها سازمان دهند. حتی هنگامی که نظامیها در این کشورها وارد مقابله با بحران میشوند از در ارزشها و برای کمک به منافع یا هویت وارد میشوند. این مقوله بسیار جالب توجه است که چگونه میتوان از یک ضلع مثلثی که کل آن در معرض تهدید است، به نفع ضلع دیگر بهره برد.
از سال 2007 به بعد این تحول مفهومی در دانش روابط بینالملل ایجاد شد که مفهوم قدیمی تمدن در کنار مفهوم فرهنگ به دانش روابط بینالملل اضافه شد. مناطقی در جهان وجود دارند که الگوهای تحلیلی فعلی امکان خوانش دقیق و کامل را نسبت به آنها ندارند و ما باید سراغ الگوهای جدیدی برویم. این مناطق مناطقی هستند که مؤلفه های بسیار متکثری در هویت آنها نقش دارند و هرگاه همه هویتهای موجود در این بازیگران در کنار هم قرار بگیرند این بازیگران تبدیل به بازیگران نظم دهنده میشوند.
در وضعیت جهانی شدن، زمان بر مکان غالب میشود و ایرانی بودن ترکیه ای بودن یا چینی بودن تأثیری بر نوع دسترسی ما به این جهان ندارد و آن مکان مانعیتی ندارد. اما در دولت های ملی، جغرافیا از ویژگی بسیار پررنگی برخوردار است. با این وجود، این دولت الزاماً با مفاهیم تاریخی خودش ارتباط ندارد مثلاً مفاهیمی مثل مذهب یا دین ممکن است حذف شوند یا حضور فعال نداشته باشند اما در دولت های ملی جغرافیا با اضافه دین یا مفهوم تاریخی – فرهنگی یک ملت آن معنایی که در طول زمان با یک ملت همراه هست را در کنار هم داریم و این باعث میشود که کنشگری یک دولت متفاوت شود. این دولت ها تلاش میکنند از آن ارزشها وایدههای تاریخیای که دارند به نفع منافع خودشان استفاده کنند. این تجربه ایجابی دو دهه اخیر، در دوره بحران کرونا به کمکشان آمده و توانستند با این تجربه مثبت مواجهه مناسبی با این بحران داشته باشند.
پیشبینیها حاکی از آن است که جایگاه این کشورها در صورتی که بتوانند در کنترل مدیرت این بحران نیز موفق باشند، تغییر پیدا میکند. اگر کرونا را یک بحران در نظر بگیریم و الگوهایی برای پاسخ به این بحران داشته باشیم هر الگویی ممکن است دچار تزلزل شود یا در برخی مناطق امکان دارد الگوی دولت ملی رشد پیدا کند. اما در برخی از مناطق دیگر با توجه به الگوهای جدید حکمرانی ممکن است شاهد الگوهای جدیدی در نظم بینالملل یا مناطقی که بازیگران تمدنی در آن مناطق حضور دارند شاهد باشیم و احتمالاً بین این بازیگرانی که کامیاب بودند در مقابله با کرونا همکاری ها و همگرایی هایی رو شاهد باشیم.
تهیه و تنظیم: محمد علیجانی